Interview: Bioloog creëerde zijn eigen natuurgebied

Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten beheren de meeste natuur in Nederland. Ook lagere overheden en stichtingen hebben nogal wat natuurgebied in handen. Bioloog Edo van Uchelen creëerde in Drenthe met eigen geld een paradijs voor reptielen en amfibieën. Ook vogels en kleine roofdieren voelen zich er thuis.

Door Theo Haerkens, dit artikel eerder is verschenen in het Nederlands Dagblad https://www.theohaerkens.nl/

VLEDDER – Toen hij twintig jaar geleden vanuit een rijtjeshuis in Amersfoort naar een vrijstaand huis op 7000 vierkante meter verhuisde, vond bioloog en fotograaf Edo van Uchelen dat een enorme lap. Inmiddels heeft hij akkerland, bos en weiland bijgekocht en is hij samen met zijn vrouw eigenaar van een natuurgebied van vierenhalve hectare aan de rand van het Nationaal Park Drents Friese Wold bij Vledder, Drenthe.

Van Uchelen hoeft alleen maar een fietspad over te steken om van zijn tuin in zijn eigen paradijsje te komen. Dit ‘zwaarbemeste akkerland’ van ruim een hectare kocht hij om er natuur van te maken. Toen de gemeente later van een halve hectare bos af wilde, kocht hij ook dat. Ook zijn vrouw had toen de smaak te pakken en later kwam er nog weiland van de overleden buurman bij. ,,We wilden geen barbecues naast ons.’’

Achter een haag ligt een vijftiental poelen waar boomkikkers, kamsalamanders, slangen en hagedissen zich thuis voelen. Waterdrieblad en waterranonkel bloeien, voor orchissen en orchideeën is het nog te vroeg. ,,We hebben zand uitgegraven en een deel van de leemlaag eronder. Op de bodem hebben we plastic gelegd en dat bekleed met de leem. Achteraf gezien was dat plastic niet nodig omdat aangestampt leem geen water doorlaat.’’ Met het zand uit de kuil is een heuvel gevormd waar vetblad, een vleesetend plantje, met een teer lichtblauw bloemetje bloeit.

,,Daar zie je een buis om water weg te laten lopen. Dat doe ik bij deze poel eens in de vier jaar om planten weg te halen en voorkomen dat hij dichtgroeit.’’ De poel verderop ligt een stuk lager, aan de begroeiing is te zien dat het waterpeil hier sterk varieert. ,,In de zomer droogt die op. Zo weet je zeker dat er geen vissen in zitten, want die eten de eitjes en larven van kikkers en salamanders.’’ De microbioloog verdient de kost als ecologisch onderzoeker, fotograaf en organisator van workshops en fotoreizen naar Suriname, Wit-Rusland en andere landen. Hij liet een paar vrachtwagens mergel storten ter compensatie van de zure veenbodem, zaaide wilde bloemen en planten en schepte en brandde graszoden af om de natuur de ruimte te bieden.

Overwinteren

Een berg verweerde keien is met mos begroeid. ,,Hier ligt een meter puin onder, ideaal voor hagedissen en salamanders. Diep in de grond kunnen ze mooi overwinteren.’’ Links en rechts liggen ondiepe schalen van cement vol water met daarin een omgekeerde dakpan. Van Uchelen graait door het modderlaagje op de bodem en vist er een geelbuikvuurpad uit. Het grijsachtig bruine beestje heeft aan de onderkant felgele lijnen en vlekken. ,,In de schalen kan het water wel veertig graden worden, dat vinden ze lekker.’’

Verspreid op het terrein liggen tapijttegels. Ringslangen, gladde slangen en adders, de drie soorten die Nederland rijk is, kruipen er graag onder. Als je een tegel oplicht, schieten pissebedden weg, maar slangen laten zich vandaag niet zien. Wel kronkelen tussen de plantenwortels twee jonge hazelwormen, bruinbeige hagedisjes zonder poten.

Het fietspad is aan het oog onttrokken. De aangeplante linden halen met hun wortels van wel acht meter diepte kalk naar boven die weer vrijkomt als het blad verrot. Dat is goed voor de bomen en voor andere planten en dieren, zoals de wijngaardslakken die met de mergel zijn meegekomen. Braam, lijsterbes en meidoorn schieten hoog op. ,,Ideale schuilgelegenheid voor vogels en andere dieren, precies zoals het hoort in een bos. Daar moet je niet van opzij doorheen kunnen kijken.’’ Er is veel daslook en de rode pimpernel bloeit.

Van Uchelen praat enthousiast over kappen en snoeien. Manshoge takkenbossen zakken in enkele jaren in elkaar en vergaan tot er nauwelijks meer wat van over is. Hout is voedsel voor insecten en andere kleine dieren, die zelf worden gegeten door vogels, reptielen en amfibieën, die op hun beurt wezels en bunzings aantrekken. Ook dassen frequenteren het terrein. ,,Kijk, dit pad gebruiken ze en hier hebben ze emelten gezocht, larven van de meikever.’’ Wezels, bunzings en steenmarters gebruiken die paadjes ook. ,,Dieren struinen niet dwars door het gras als dat niet hoeft.’’ Van Uchelen weet precies wat er langs komt, kleine infraroodcamera’s kunnen van minuut tot minuut vastleggen wat er passeert.

Wezels

Waar eens de moestuin was, voorzien zonnepanelen in de elektriciteitsbehoefte en staat een bakje waar Van Uchelen dag in dag uit een muis of eendagskuiken legt voor de wezels. De beestjes kunnen er door pvc-buizen in en uit. Een cameraatje registreert elke beweging. ,,Ik heb eens 4200 foto’s weg zitten klikken voordat ik de eerste trof met een wezel erop.’’ Daarmee was bewezen dat de kleine roofdieren er zitten. ,,Maar ik heb er nog nooit één in het echt gezien’’, zegt hij met enige spijt. De kleinste marterachtigen is alert, watervlug en heel schuw.

Voor de bunzings zijn appartementen in de vorm van een stapel stenen met kamers ter grootte van een ruime schoenendoos, waar ze in kunnen via een pvc-buis. ,,Dit ligt er pas een half jaar en je ziet er niets meer van’’, zegt Van Uchelen tevreden. Zoden met wilde planten camoufleren het golfplaten dak en als de buizen er niet uitstaken, zou je niet denken dat hier een mensenhand aan te pas is gekomen.

Dit deel grenst aan terrein van Staatsbosbeheer. De bioloog is kritisch over het beleid van zijn grote buurman, die bos wil én hout oogst. ,,De dikste bomen staan nooit in het bos’’, grijnst hij ironisch. Zelf haalt hij helemaal geen hout uit zijn perceel, al wat hij omkapt en snoeit blijft in de natuur. Dat hij het hout voor zijn kachel van elders haalt, wringt wel een beetje met die gedachte, beseft hij.

Ook met de gemeente zit hij niet altijd op één lijn. Het maaien van wegbermen en afvoeren van het maaisel bijvoorbeeld, gaat ten koste van de muizenpopulatie. ,,Zonder muizen hebben uilen en andere roofvogels geen kans.’’ Daarom laat hij gras en kruiden rustig afsterven, zodat muizen er kunnen schuilen en uilen er voedsel vinden. ,,Ook ratten zijn deel van de natuur.’’ Dat de buurman de lelies die hij kweekt met bestrijdingsmiddelen beschermt tegen ziekten en vraat, bevalt hem evenmin, maar kan hij niet veranderen.

Steenmarters

In het bos zijn de naaldbomen, exoten immers, omgekapt en is hier en daar is een boom omgetrokken. Het gat van de wortels, biedt schaduwminnende planten kansen. De stam vormt een luchtbrug naar de kruin, waar houtduiven nestelen. Doordat de zon de bodem beter bereikt, ontstaat meer variatie in de plantengemeenschap.

Verborgen in het bos staat een schuilhut die is ingericht voor natuurfotografen, die hem graag huren. Via spiegelglas – bekend van detectives – kun je er ’s avonds steenmarters bekijken. Van Uchelen lokt ze met noten, druiven en pindakaas. ,,Ze gaan ’s nachts wel twintig plaatsen langs op zoek naar voedsel. Hier is het altijd prijs, dus dit slaan ze nooit over.’’ Voor fotografen is het geweldig dat de dieren gewend zijn aan lampen, zodat ze zich gemakkelijk laten vastleggen als ze pindakaas van een boomstam likken. De bioloog en fotograaf krabt zich achter het oor. ,,Afgelopen nacht is het mannetje voor de eerste keer in een jaar tijd niet geweest. Ik ben geneigd rond te gaan rijden om te zien of hij niet is doodgereden. Dat zou me toch verdriet doen.’’ Een paar dagen later overheerst opluchting: ,,Het mannetje heeft zich weer laten zien.’’